Iskustva glasača iz Evrope
Visoki predstavnik međunarodne zajednice u Bosni i Hercegovini Christian Schmidt pozvao je vlast u toj zemlji da hitno donese izmjene Izbornog zakona, kojima bi se smanjile izborne prevare i povećala transparentnost izbornog procesa.
Pozvao je predstavnike parlamenta da pokrenu postupak uvođenja elektronskog glasanja, a smatra i da bi trebalo depolitizovati biračke odbore. Kazao je da će apelovati na političke stranke da se učvrsti integritet izbornog procesa i da rezultate očekuje u sljedeće dvije do tri sedmice. U protivnom bi, poručio je Schmidt, on mogao nametnuti izmjene.
Priča o elektonskom načinu glasanja u BiH aktuelizuje se svake godine.
U tom kontekstu zanimljivo je pogledati istraživanje “Nove tehnologije glasanja u evropskim državama” koje je za potrebe parlamentaraca uradio Istraživački sektor Parlamentarne skupštine BiH.
Prema njemu od 25 posmatranih evropskih država, izborno zakonodstvo u samo četiri države predviđa mogućnost elektronskog glasanja na izborima. Riječ je o Belgiji, Bugarskoj, Estoniji, Francuskoj, dok su u vrijeme istraživanja provedenog prošle godine u Švajcarskoj u toku bile konsultacije.
Prema dostupnim informacijama, navodi se u istraživanju, najveći broj država u Evropi je, posebno nakon izbora 2016. i 2017. u SAD, Francuskoj i Velikoj Britaniji i navoda o uplitanju drugih država u izbore, zadržao samo način glasanja „papir i olovka“. Izuzetak su, navode, Estonija, država koja je prva, još 2002. u svoje zakonodavstvo uvela opciju glasanja putem interneta, zatim Bugarska, u kojoj su na izborima 2019. i 2021. godine, pored tradicionalne metode glasanja na papirnim glasačkim listićima, birači mogli izabrati da glas daju na uređajima za glasanje, kao i Belgija, koja je specifična, jer se samo u nekim njenim dijelovima koriste nove tehnologije glasanja, odnosno uređaji za glasanje.
Navedeno je i kako se u Austriji još od 2011. godine radi na uvođenju elektronskog glasanja kada je Ustavni sud poništio odredbe o elektronskom glasanju za izbor organa Austrijske unije studenata, a ocjenio ih je nezakonitim jer nisu precizno omogućili kontrolu procesa izbora, brojanja glasova i poštovanja izbornih principa.
Od evropskih zemalja koje su uvele elekronsko glasanje, važno je istaći da je Estonija jedina država koja svim svojim glasačima od 2005. nudi opciju glasanja putem internet, a prema podacima estonske Vlade, primjenom ovog glasanja („i-glasanja“) kumulativna ušteda vremena na posljednjim izborima je čak 11.000 radnih dana. Napomenimo i da glasači u Estoniji i dalje imaju mogućnost tradicionalnog načina glasanja putem glasačkih listića u svojoj izbornoj jedinici.
Kada je riječ o Belgiji, ovdje se koriste tzv. “tač skrin” uređaji za glasanje na biračkim mjestima u Flamanskoj regiji, Regiji glavnoga grada Brisela i u opštinama u kojima se govori njemački jezik. Međutim, nove tehnologije glasanja, kao i ranije, nisu u upotrebi u Valonskoj regiji.
U Bugarskoj zakon propisuje da birač može odabrati da li će svoj glas na izborima dati putem „tač-skrin“ uređaja ili će glasati putem papirnog glasačkog listića.
“Memorijski stik svakog uređaja dostavlja se državnoj kompaniji „Information Services“, koja ima osoblje u svakoj izbornoj komisiji, radi obrade rezultata, a zatim se vraća izbornoj administraciji. Nadzor nad provođenjem elektronskog glasanja je odgovornost Centralne izborne komisije, kao i Državne agencije za elektronsku upravu, Instituta za standardizaciju i Instituta za metrologiju, koji su odgovorni za certifikaciju i provjeru glasačkih uređaja. CIK je provela tendersku proceduru za nabavku oko 9.600 glasačkih uređaja i opsežnu prateću podršku. Za dobavljača odabrana je privatna firma, koja će biti odgovorna i za servisiranje uređaja i obuku izbornih zvaničnika o načinu njihovog korištenja. Troškovi za nabavku uređaja za glasanje su procijenjeni na 18,4 miliona evra”, navodi se u ovom istraživanju.
Kada je riječ o Francuskoj, četvrtoj evropskoj državi koja ima elektronsko glasanje važno je napomenuti da je ono dozvoljeno samo za opštine s najmanje 3.500 stanovnika, I to na biračkim mjestima, jer zakon ne dozvoljava glasanje na daljinu za birače u zemlji. Iskustva Francuske su, navodi se u istraživanju, da građani nisu uvjereni u pouzdanost uređaja za glasanje jer glasovi ne ostavljau trag I ne mogu se ponovo prebrojati, potrebno je vrijeme da se birači prilagode i dugo se čeka na glasanje.
Kao poseban primjer u istraživanju navode i jednu zemlju van Evrope, a to je Brazil. Rječ je o zemlji koja je prva na svijetu u potpunosti provela izbore 2000. godine, elektronskim putem. Inače Brazil od 1996. godine, kada je uvedeno elekronsko glasanje, stalno radi na unaprijeđenju njegove bezbjednosti iako međunarodne organizacije koje prate izbore u Brazilu pozivaju na veću transparentnost, sigurnost I nadzor izbornog procesa.
Cilj uvođenja elektronskog glasanja u Brazilu je smanjenje prevara u procesu prebrojavanja listića. Naime, zbog velikog broja glasača i kandidata prebrojavanje glasova je trajalo i po nekoliko sedmica, pa su šanse za manipulaciju brojanjem glasova bile velike, bez obzira na prisutnost izbornih posmatrača i predstavnika političkih stranaka.
Više o istraživanju možete pročitati na ovom linku
