Visoki predstavnik Kristijan Šmit dostavio je Savjetu bezbjednosti Ujedinjenih nacija (UN) svoj prvi, a ukupno 60. po redu izvještaj o provođenju Mirovnog sporazuma za Bosnu i Hercegovinu.
Izvještaj se odnosi na period od 16. aprila 2021. do 15. oktobra 2021. godine, a u njegovom uvodu se ističe da se BiH suočava sa “najvećom egzistencijalnom prijetnjom u poslijeratnom periodu”.
– Uporni, ozbiljni izazovi osnovama Opšteg okvirnog sporazuma za mir od strane vlasti Republike Srpske, predvođene najvećom strankom u RS SNSD-om, na čelu sa članom Predsjedništva BiH Miloradom Dodikom , ugrožavaju ne samo mir i stabilnost zemlje i regiona, već, ako na njega ne odgovori međunarodna zajednica, može dovesti do poništavanja samog Sporazuma – navodi se u izvještaju.
Šmit podsjeća da je Dodik, za kojeg kaže da je de facto lider entiteta Republici Srpskoj, pozvao na jednostrano povlačenje iz postignutih sporazuma o prenosu nadležnosti na nivo države, te da eRepublika Srpska “vrati” ono za što tvrde da su uzurpirane ustavne nadležnosti.
– Prema najavljenim planovima, to bi značilo povlačenje pripadnika Oružanih snaga BiH iz RS, preuzimanje objekata OSBiH na teritoriji RS, te ponovno uspostavljanje Vojske RS od osoblja koje se povlači iz OSBiH, što je potez koji bi vratio sat unazad 15 godina samo u oblasti reforme odbrane i još dalje u smislu izgradnje povjerenja i sigurnosti. To bi značilo i povlačenje Srpske iz UIO-a, VSTS-a, SIPA-e i OBA-e, te mjere za sprječavanje tih institucija da djeluju na teritoriji RS – ističe Schmidt.
Pojašnjava visoki predstavnik da Dodik ove poteze naziva “povratkom na izvorni Dejton”, što je, ističe Šmit, pogrešan naziv zasnovan na pogrešnom tumačenju Ustava BiH.
– U praksi, ova politika ima za cilj da poništi mnoge teško postignute reforme u posljednjih 26 godina, ne da bi se striktno pridržavala slova Dejtona, već radije da se vrati na situaciju koja je postojala na terenu prije implementacije Dejtona. Ukratko, Dodik želi da povuče RS iz ustavnog poretka uspostavljog prema Aneksu 4 Opšteg sporazuma za mir i da se odustane od civilne implementacije Sporazuma navedenog u Aneksu 10. Ovo je jednako otcjepljenju bez njegovog proglašenja – upozorava Šmit.
Jednostrano povlačenje bilo kojeg entiteta iz uspostavljenih državnih institucija, što pravno nije moguće prema sadašnjem ustavnom okviru, dovelo bi, dodaje Šmit, do kolapsa tih institucija i na kraju potkopalo sposobnost države da funkcioniše i izvršava svoje ustavne odgovornosti.
Šmit takođe podsjeća da su državne institucije paralizovane od jula, što je posljedica blokada iz eRepublike Srpske zbog donošenja zakona kojim se zabranjuje negiranje genocida i ostalih ratnih zločina.
– Kao dio orkestriranog odgovora, vlasti Republike Srpske usvojile su Zakon o neprimjenjivanju Odluke visokog predstavnika. Ovaj zakon odbija odluku visokog predstavnika od 22. jula i propisuje da se zakonodavstvo na državnom nivou neće primjenjivati u Republici Srpskoj i obavezuje vlasti Srpske da ne sarađuju sa institucijama BiH koje pokušavaju provesti zakone na državnom nivou. Ovo predstavlja konkretna kršenja Aneksa 4 i Aneksa 10 Dejtonskog sporazuma – navodi se u izvještaju.
Visoki predstavnik takođe ističe da je Dodik izjavio kako te aktivnosti nemaju za cilj izazivanje sukoba, ali da je upozorio da će na svaki pokušaj intervencije državnih institucija biti odgovoreno silom.
Takođe je podsjetio na Dodikovu izjavu prema kojoj bi, ukoliko interveniše NATO, Republika Srpska tražio i dobio pomoć “prijatelja”.
– Kao konačni tumač Opšteg okvirnog sporazuma za mir, moja procjena je da vlasti Republike Srpske već ozbiljno krše Sporazum i da su spremne da ga dalje krše, potencijalno uzrokujući nepopravljivu štetu. Ukoliko neosporno uspiju u ovom poduhvatu, vlasti RS bi uspostavile novi ustavni i pravni okvir kojim bi RS izbacila iz dejtonske arhitekture, posebno iz ustavnog poretka BiH, što je sinonim za secesiju. Ignoriranje ili umanjivanje važnosti ovakvog stanja moglo bi imati opasne implikacije za region i šire – upozorio je on.
Međutim, Šmit ističe da nisu samo vlasti Republike Srpske problematične, te podsjeća da pune tri godine od Opštih izbora nije formirana nova Vlada FBiH i da institucije BiH “potpuno stagniraju, uz najslabije rezultate Savjeta ministara BiH i Parlamentarne skupštine BiH nego u bilo kojem prethodnom mandatu”.
Šmit napominje da uslovi iz Agende 5+2, čije je ispunjavanje neophodno za zatvaranje OHR-a, nisu ispunjani zbog stalnih kriza i otvorenog odbacivanja nekoliko ciljeva.
Iako se nadam da će se vlasti u potpunosti pridržavati Dejtonskog sporazuma i postići napredak na putu BiH ka integraciji u EU, što ostaje spoljnopolitički cilj definisan u brojnim odlukama koje su usvojile institucije BiH, ukoliko dođe do narušavanja mira i stabilnosti korištenje mog izvršnog mandata u skladu s dodatnim naporima međunarodne zajednice da zaštiti Dejtonski mirovni sporazum ne smije biti isključeno – navodi se.
U nastavku izvještaja Šmit hronološki navodi događaje koji su obilježili proteklih šest mjeseci u BiH, među kojima je izdvojio i aferu vezanu za korištenje industrijskog kiseonika za liječenje pacijenata u Republici Srpskoj
– Povlačenje Republike Srpske iz ustavnog poretka BiH imalo bi nekoliko neposrednih implikacija, pa i na Brčko Distrikt, trenutno jedino područje napretka u okviru Agende 5+2, imajući u vidu da je Distrikt kondominijum između Republike Srpske i Federacije i djeluje u okviru ustavnog poretka pod institucijama BiH, uključujući i one iz kojih je Republika Srpska najavila povlačenje, a ne samo UIO na koju se Distrikt oslanja po pitanju prihoda. Pod ovim okolnostima, Arbitražni sud za spor oko međuentitetske linije u Brčkom bi morao ocijeniti da li takve radnje Republike Srpske predstavljaju ozbiljno nepoštivanje uslova Konačne odluke – navodi se u izvještaju.
Visoki predstavnik upozorava da su šanse za nove podjele i sukobe vrlo realne, te poziva generalnog sekretara i članove Savjeta bezbjednosti da obrate pažnju.
Govoreći o situaciji u FBiH, Šmit ističe da nova Vlada FBiH nije formirana zbog opstrukcija HDZ-a BiH, te takođe podsjeća da je predsjednik HDZ-a BiH Dragan Čović kazao kako se naredni Opšti izbori ne mogu održati ukoliko se ne izmijeni Izborni zakon.
